Artur Konan Doyl 22 may 1859-cu
ildə Şotlandiyanın Edinburq şəhərində
doğulmuşdur. Atası ingilis Çarlz Altamont Doyl, anası isə irlandiyalı Meri
Foley idi. Soyadı "Konan Doyl" olsa da, bu mürəkkəb soyadın mənşəyi
bilinmir. Mənbələrdən birində Artur və bacısı Annetanın mürəkkəb soyadlarını
böyük əmiləri olan jurnalist Maykl Konandan götürdüyü qeyd olunur. 1885-ci ildə
evinin çölündəki düyü lövhədə və həkim kitabçasındakı imzada adının "A.
Konan Doyl" olaraq yazıldığını bildirir. Lakin 1901-ci il əhali
siyahıyaalması kimi digər qaynaqlar Konan Doylun soyadının "Doyl"
olduğunu və ancaq illər sonra "Konan Doyl" olaraq istifadə etdiyini
xəbər verir.
Konan Doylun qardaşları da atası kimi rəssam
idi. Konan Doyl, doqquz yaşındaykən Müqəddəs Meri Hell Katolik Cizvit
Stonyhurst hazırlıq məktəbinə göndərildi. Daha sonra Stonyhurst Kollecində
təhsilinə davam etdi, lakin xristianlığı rədd edərək 1875-ci ildə aqnostik oldu.
1876-cı ildən 1881-ci ilə qədər Edinburq Universitetində
tibb təhsili gördü, bu təhsilin bir qisimində indi Birminghamın bir parçası olan Aston şəhərində çalışdı. Təhsil
aldığı dövrdə qısa hekayələr yazmağa başladı; ``Chambers's Edinburq Journal``
adlı jurnalda ilk hekayəsi nəşr olunanada onun 20 yaşı yox idi. Universiteti
bitirdikdən sonra Qərbi Afrika sahillərində
gəmi həkimi olaraq çalışırdı. 1882-ci ildə isə Plymouth şəhərində öz
müayinəxanasını açdı. 1885-ci ildə "Tabes Dorsalis" mövzusunda
doktorluq işi müdafiə etmişdir.
1882-ci ildə Portsmouthda həkim kimi fəaliyyətə başladı. İlk dövrlərdə
peşəsində çox müvəffəqiyyətli deyildi; otağında xəstə gözləyərkən təkrar hekayələr
yazmağa başladı. İlk əhəmiyyətli əsəri, 1887-ci
ildə
"Beeton's Christmas Annual"da basılmış olan "Qırmızı Fayl"
adlı hekayə idi. Bu hekayə Şerlok Holmsun ilk dəfə göründüyü hekayə olma
xüsusiyyətini daşımaqdadır və xarakter qismən universitetdəki professorlarından
biri olan Cozef Bellə bənzəməkdədir. Şerlok Holmsun göründüyü digər hekayələr
Strand adlı jurnalda basılacaqdı. Qəribə bir şəkildə, İngilis yazar Rudyard
Kipling də müvəffəqiyyətlərindən ötəri Konan Doylsi qeyd etdi və "Görəsən
bu xarakter yoldaşım Joe ola bilərmi?" deyə soruşdu. Cozef Bellə olan bənzərlik
gözündən qaçmamışdı. Lakin Şerlok Holms üçün, Belldən çox, Edgar Allan Poenin
xarakteri C. Auguste Dupini model götürmüşdü. Southsea şəhərində iqamət etməkdəykən
Portsmouth Futbol Klubu adlı həvəskar bir futbol komanda futbol oynadı 1885-ci
ildə Luisə Hawkins ilə evləndi. "Touie" deyə xitab etdiyi Luisə vərəmə
tutuldu və 4 İyul 1906da vəfat etdi. 1907 də, 1897-ci ildə tanış olub aşiq
olduğu lakin yoldaşına olan sədaqətindən ötəri hisslərini açıla bilmədiyi Jean
Leckie ilə evləndi. Konan Doylun ikisi ilk yoldaşından, üçü ikinci yoldaşından
beş uşağı oldu.olaraq Londonda bir müayinəxana açdı. Otobiyografisinde tək bir
xəstənin belə qapısına gəlmədiyini yazacaqdı. Bu onun yazıçılığa daha çox zaman
ayırmasına fürsət verdi; 1891-ci ilin noyabrında anasına, "Holmesi öldürməyi
düşünürəm... hekayə bitsin getsin istəyirəm. Ağılıma daha yaxşı şeylər gəlir,"
deyə yazacaqdı. Anası belə yazdı: "Sənə necə yatırsa elə et, amma insanlar
bunu çox xoş qarşılamayacaq." 1893 də, daha "əhəmiyyətli" əsərlərə
(məsələn tarixi romanlarını yazmaq üçün) başladı.
"Son Problem" adlı hekayədə Holmes və
əzəli düşməni Professor Moriarty bir şəlalədən birlikdə düşərək ölürdülər.
Xarakterin ölməsinə üsyan edən oxucuları dinləyərək Sherlocku təkrar həyata
çevirdi; Holmes, "Boş Ev Macərası" adlı hekayədə geri dönürdü,
verilən şərh isə yalnız Moriartyın düşdüyü, amma Holmesin digər təhlükəli
düşmənləri də olduğundan özünü də ölmüş kimi göstərdiyi idi. Holmes cəmdə 56
qısa hekayə və 4 Konan Doyl romanında iştirak etməkdədir (bu müddətdən sonra
bir çox dəfə digər yazarların hekayə və kitablarında da görünmüşdür). Cənub
Afrikadakı İkinci Boer Döyüşünü 20. əsrin başlarında, Birləşmiş Krallığın
bölgədə olan idarəsinə olan tənqidlərə cavab olaraq Konan Doyl, Krallığın Boer
Döyüşündəki rolunu haqlı çıxardan qısa bir kitabça yazdı və nəşr etdi.
"The War in South Africa: Its Cause and Conduct (Cənub Afrikadakı Döyüş:
Səbəbi və İdarəsi)" adlı bu kitabça bir çox dilə çevriləcəkdi.
Konan Doyl, 1902-ci ildə cəngavər və Surreyin
"Deputy Lieutenant" (Leytenant Vəkili) olaraq elan edilməsinin
səbəbinin bu kitabça olduğunu düşünməkdə idi. 1900-cü ildə daha uzun bir kitab
olan "Böyük Boer Döyüşü" adlı kitabı da yazmışdı. 20. əsrin
başlarında Ser Artur Parlamentə iki dəfə namizəd oldu, diqqətə dəyər səs verər
götürmüş olsa da ikisində də seçilə bilmədi. Konan Doyl, başını jurnalist
E.D.Morel və diplomat Rocer Keysmentin çəkdiyi Konqonun Azadlaşdırılması
Kampaniyasına dəstək verirdi. 1909-cu ildə Konqodakı dəhşəti yerdən yerə
vurduğu "Konqodakı Cinayət" adlı uzun bir kitabça yazdı. Morel və
Keysment ilə yoldaş oldu, 1912-ci ildəki "İtkin Dünya" adlı
kitabındakı baş xarakterlərdən ikisi üçün onlardan ilham götürəcəkdi. İkisiylə
də yoldaşlıq bağları daha sonra qopdu: Son fikirləri olan Morel I Dünya
müharibəsi zamanında pasifist hərəkətin liderlərindən biriydi, Keysment isə
İrlandiya milliyyətçiliyinə görə həbsxanadaydı və İngiltərəyə xəyanət etmişdi.
Konan Doyl Keysmentin dəli olduğunu söyləyərək onu ölüm cəzasından qurtarmağa
çalışdı, lakin müvəffəqiyyətsiz oldu.
Konan Doyl ədalət müdafiəçisi idi, iki iddianı
şəxsən araşdırdı. Sayəsində bu iki iddiada məhkum edilmiş iki adam sərbəst
buraxıldı. İlk iddianın şübhəlini 1906 da iddiaya görə təhdid dolu məktublar
yazan və heyvanlara işgəncə etdiyi deyilən yarı-İngilis, yarı-Hindli Corc
Edalji adlı bir vəkil idi. Polis Edaljini həbsə saldı halbuki heyvanların
gördüyü işgəncə şübhəlinin həbsə girməsindən sonra da davam etmişdi Apelyasiya
məhkəməsində bu iddiadan çıxan qərar 1907 də qüvvəyə girdiyində Konan Doyl
yalnız Corc Edaljiyə kömək etmiş olmurdu, işləri ədalətin müvəffəqiyyətsiz
olduğu digər nöqtələri düzəltməkdə də böyük rol oynadı. Julian Barnesin 2005 də
yazdığı roman "Artur & Corc"da Konan Doyl və Edaljinin hekayəsinə
dolaysı yolla olsada izah edilməkdədir.
İkinci iddianın şübhəlisi 1908 də Glasgowda 82
yaşında bir qadını çubuqla döyməkdən həpsdə olan olan Alman Yəhudi qumarxana
administratoru Oscar Slater idi. İddia mövqesinin qarşıya qoyduğu tezisdəki
əsassızlıq və birinin onu xəbərləmiş olduğu hissi Konan Doyldə maraq
oyandırmışdı. Kingsley Doyl, 1916-cı ildəki faciəvi Somme müharibəsi zamanı yaralandıqdan sonra 1917-ci
ilin oktyabrında sətəlcəmdən öldü. Ata Doyl Ruhaniyet ilə elə maraqlanmışdı ki
xarakteri Professor Challengerin bir romanı olan "Sis Diyarı"
tamamilə bu mövzu haqqında idi. Bu dövrdəki həyatının qəribə nümunələrindən bir
dənəsi də "Pərilərin Gəlişi" (1921) adlı kitab idi. Cottingley
pəriləri fotoşəkil çəkərinin həqiqətinə elə inanmışdı ki, bunlara və ayrıca
pərilərin və ruhların təbiətləri və varlığı mövzusunda təqdim etdiyi
nəzəriyyələrə kitabında yer verəcəkdi. Bu mövzuda yazmış olduğu yazılar qısa
hekayə antologiyalarından biri olan Şerlok Holmsun Macəralarının 1929 da
Sovetlər Birliyində qadağan edilmiş olmasının səbəblərindən biriydi. Bu qadağan
daha sonra qalxacaqdı. Rus aktyor Qəyyumlu Livanov, Şerlok Holmsi müvəffəqiyyətli
bir şəkildə canlandırmasından ötəri İngilis İmperatorluğu Nişanına layiq
görüləcəkdi. Konan Doyl bir müddət Amerikalı sehrbaz Harry Houdini ilə yoldaş
oldu; 1920də anasının ölümündən sonra Houdini də Ruhani hərəkətin qabaqcıl
əleyhdarlarından biri olmuşdu. Houdini, Ruhani kahinlərin nömrə etdiyində
israrçı olmasına baxmayaraq, Konan Doyl Houdininin özünün də fövqəltəbii
güclərə sahib olduğunu düşünməkdə idi; bu fikirini "The Edge of the
Unknown" adlı kitabında yazacaqdı. Houdini, etdiklərinin alt tərəfi
sehrbazlıq nömrəsi olduğuna Konan Doylsi razısalma edə bilmədi. Bu da iki
yoldaş arasında hər kəsin bildiyi mənasız söz söhbətlərə səbəb oldu. Doyl,
Houdini baş barmağını çıxarıb təkrar yerinə qoyduğunda qarışıqlığına maneə ola
bilməmişdi.
Amerikalı bir elm tarixçisi olan Richard
Milner, Konan Doylun 1912-ci ildə ortalığı sıxıb qovuran Piltdown Adamı
aldatmacasını başladan adam ola biləcəyini iddia etdi. Bu saxta hominid qalığı
elm dünyasını 40 il boyunca aldatmışdı. Milner, Konan Doylun ən sevdiyi
kahinlərdən birinin adının ləkələnilməsindən ötəri intiqam axtarışında olduğunu
və yazıçının bu aldatmacadakı rolunun "İtkin Dünya" əsərində fərq
edilə biləcəyini söyləməkdə idi.
Samuel Rosenberg, 1974 tarixli kitabı
"Naked his the Best Disguise (Çılpaqlıq Ən Yaxşı Kamuflajdır)"da
Konan Doylun yazıları sayəsində ağıl sağlamlığının basdırılmış və gizli
istiqamətlərinə necə açıq ipucları buraxdığını yazmaqdadır.
7 iyul 1930-da Konan Doyl ailə bağçasında əlini
sinəsinə tutmuş və özündən getmişdir. Dərhal sonra infarktdan öldü və Hempşirdə
Minsteddəki kilsənin bağçasında dəfn olundu. Son sözlərini həyat yoldaşına
demişdi: "Sən möcüzəsən." Məzar daşında bu sözlər yazılmışdır:
STEEL TRUE
BLADE STRAIGHT
ARTHUR CONAN DOYLE
KNIGHT
PATRIOT, PHYSICIAN & MAN OF LETTERS
Bıçaq kimi iti
Artur Konan Doyl
Cəngavər
Vətənpərvər, həkim və ədib
Polad kimi dürüst
Londonun cənubunda Hindheddə Konan Doylun
tikdiyi ev Anderşouda həyat azı on il daha davam etdi, sonra 1924-cü ildən
2004-cü ilədək otel və restoran olaraq işlədildi. Daha sonra bir varlı
tərəfindən satın alındı. Konan Doyl pərəstişkarları buranın qorunması üçün
çalışırlar. Ev hal-hazırda boşdur.
Şərqi Sasseksdə, Krouborodakı Krouboro
kilsəsində ser Artur Konan Doylun şərəfinə bir heykəl ucaldıldı. Ser Artur
burada 23 il yaşamışdı. Edinburqda Konan Doylun doğulduğu evə yaxın Pikardi
Sarayında Şerlok Holmsun da heykəli var.
mənbə Vikipediya
0 yorum:
Post a Comment