9 Maddə ilə Tarixin Utanc Dolu Təcrübəsi: Kiçik Albertə Nə Oldu?
Bihevioristik psixoloq Con B. Uatson, sahədə apardığı tədqiqatlarda insanın dəhşətlərinin sonradan əldə edildiyinə dair bir monitorinq keçirəndə, bu dissertasiyanı tədqiqat laboratoriyasına daşıma qərarı verir. Təcrübə kimi isə bəlkə də seçilə ən pis adamı seçir: 8 aylıq olan Kiçik Albert.
Davranış Psixologiyası məktəbinin banisi Uatson və assistenti Rosalie Rayner, çalışdıqları Con Hopkins xəstəxanası uşaq bağçasında oynayan uşaqları uzaqdan baxmağa başlayırlar.
Lakin, "qorxu haqqındakı suallarının cavabları üçün qəti cavablar ala biləcəkləri testlər etmələri lazımdır. Araşdırma üçün icazə ala biləcəkləri bir ailə axtarırlar. Nəticə olaraq 8 aylıq sağlam bir körpə olan Albert ilə bir təcrübə keçirməyə qərar verirlər.
Tarixdəki ən mühüm psixoloji təcrübələrdən biri kimi qəbul edilən Little Albert Experimenta başlamazdan əvvəl kiçik Albertə bir neçə emosional test aparılır.
Balaca körpəyə öz növbəsində ağ siçan, dovşan, yanan kağız parçaları, parik, maska kimi ilk dəfə qarşılaşacağı obyektlər və hallar göstərilir. Məqsəd, Albertin bunlara şərtsiz qarşı reaksiyası olub olmadığını araşdırmaqdır. Nəticə olaraq Albert, gördüyü heç bir obyektə qarşı qorxu göstərməz; Hər şeyə gülümsəyir.
Bu testdən sonra Alberti boş bir otağa aparırlar. Otaqda Albertin üzərində oturduğu yataq xaricində heç bir şey olmaz. Daha sonra Uatson və assistenti Rayner otaqdan çıxır, tək qoyduqları Albertin yanına ağ laboratoriya siçanı salarlar. Albert, siçandan qorxmadığı kimi, tamamilə əks bir reaksiya göstərərək siçanı çox sevir, yaxalamağa çalışıb, gülməyə başlayır.
Artıq növbəti mərhələyə keçməyə hazırdırlar. Albert, siçana hər toxunanda iki dəmir çubuğu (biri çəkic, digəri polad çubuq) bir-birinə vuraraq narahat edici səslər çıxarmağa başlayırlar. Səsləri eşidən kiçik Albert ağlamağa başlayır. Otaq yenidən sakitləşəndə siçanla oynamağa davam edən Albert, yenə siçana toxunduğu ilk anda psixoloqların çıxardığı o gurultulu səsə məruz qalır.
Ağlaması səngiyib, diqqəti yenə siçana yönələn Albert, toxunmağa çalışdığı an eyni səsi eşitdiyi üçün siçovula toxunmaqdan qorxmağa başlayır.
Bu təcrübə bir neçə gün sürür və təkrarlanır.
Uatson və Rayner təcrübəni genişləndirib dovşan və başqa tüklü obyektlər də gətirirlər. Çıxan nəticə: Albert, xüsusən ağ rəngli, tüklü bir şey görsə ondan qorxub ağlamağa başlayır və qaçmaq istəyir.
Artıq Albert gördüyü pambıq, ağ dovşan və oxşar obyektlərin qarşısında dəmir çubuqlarla çıxarılan səs olmamasına baxmayaraq, qorxmağa başlayır.
Gəldikləri nəticə ilə kifayətlənməmiş psixoloqlar, son olaraq ağ saqqallı və tüklü kostyumlar geyinərək otağa girirlər. Qarşısında getdikcə böyüyən tüklü obyektlər görən zavallı Albertin qorxusu artıq yaddaşına birdəfəlik həkk olunur.
1920də aparılan bu təcrübə ilə elm insanları şərti qorxunu sübut edir. Amma təcrübə uğrunda 8 aylıq bir körpəyə verdiklərini psixoloji sarsıntını sağaltmadıqları üçün böyük biri etiraz ilə üz-üzə qalırlar. Baxmayaraq ki, Albertin ruh sağlamlığı üçün bir yaxşılaşdırmağa başlasaydılar da, keçmişin dərin və qaranlıq izlərini nə qədər silə biləcəkdilər, bilinməz.
Kiçik Albertə təcrübə sonrasında nə olduğu ilə bağlı bir çox rəvayət var.
Yazıçı Tom Bartletta görə, kiçik Albertin anası Arvilla Merritte eyni xəstəxanada süd analığı edirdi. O dövrə görə, sosial statusu xəstəxananın digər əməkdaşlarına nisbətən daha zəifdi. Maddi imkansızlıqdan görə körpənin təcrübədə istifadə edilməsi təklifini geri çevirmədi. Finding Little Albert kitabına görə isə, anasının kiçik Albertin üzərində aparılan təcrübələrdən xəbəri yox idi. Təcrübələrin fərqinə varanda körpəni götürüb, getmişdir.
American Psychological Association məlumatlarına görə isə kiçik Albertin əsl adı Duqlas Merritte idi.
Qeydlərə görə, Duqlas 6 yaşında hidrosefal-dan (Beyində su toplanması) həyatını itirdi.
Belə bir təcrübəyə məruz qalan bir uşağın həyatı boyunca qarşılaşacağı mənfi cəhətlərin onun hələ də daha bihevioristik və humanistik psixoloqlar tərəfindən müzakirə olunan bir məsələ kimi gündəmdədir. Hələ uzun müddət də davam edəcək kimi görünür.
Yazının Paylaşımı zamanı saytımıza istinad mütləqdir
0 yorum:
Post a Comment